na tych samych falach

Jeśli choć przez chwilę zastanowić się nad naturą procesu komunikacji, wydaje się niemal cudem, iż jesteśmy zdolni w dużej mierze zrozumieć, co druga osoba ma na myśli kiedy do nas mówi. Rezultat aktywności bioelektrycznej i biochemicznej jednej organu zostaje przy użyciu innych organów przekształcony na drgania cząsteczek powietrza, które wprawiają w ruch błonę bębenkową drugiej osoby, ponownie przekształcającą ich wzorzec na aktywność neuronalną, dzięki czemu wiemy, że właśni wypowiedziano nasze imię. To nie wszystko, gdzieś w tym wszystkim istnieje przecież także komunikacja niewerbalna, kontekst sytuacyjny, zakłócenia komunikacji, nasze nastawienie... Nie dziwi, iż bardzo często po prostu nie możemy się ze sobą porozumieć. O tych, którym się to udaje, mówimy czasem, iż nadają na tych samych falach - dzielą jakiś szczególny rodzaj więzi, który pokonuje wszelkie bariery. Dzięki dokonaniom neuronauki zaczynamy poznawać mechanizmy przy pomocy których umysły spotykają się po drodze, nigdzie przy tym nie wychodząc.

W eksperymencie wzięło udział dwóch nadawców komunikatu - jeden angielskojęzyczny i jeden mówiący po rosyjsku. Najpierw pozwolono im się zapoznać z warunkami panującymi wewnątrz aparatury do fMRI i poproszono o próbne opowiedzenie trzech historii, następnie, we właściwym badaniu, dokonano pomiaru aktywności ich mózgu w czasie opowiadania (po raz pierwszy) historii jaka przydarzyła im się w na pierwszym roku w szkole średniej. Tematykę wybrano by zapewnić naturalność przekazu i skłonić nadawcę do zaangażowania w przekazywanie informacji. Nagrania ich głosu zestawiono z wynikami badania fMRI.

Pozostali badani wysłuchali następnie nagrań w języku angielskim i rosyjskim (którego nie rozumieli). Ich mózgi również podejrzano przy pomocy fMRI a rezultaty obu badań porównano. Zaobserwowano podobne wzorce aktywności mózgu u nadawców i odbiorców przekazu. Najwyraźniej sparowanymi obszarami okazały się zakręt skroniowy górny (superior temporal gyrus), zakręt kątowy (angular gyrus), spojenie skroniowo-czołowe (temporo-parietal junction, w tym ośrodek Wernickego), zakręt czołowy dolny (inferior frontal gyrus, w tym ośrodek Broka), płaty skroniowe i wyspa (insula) czyli obszary w obecnym rozumieniu wiązane z różnymi aspektami przetwarzania mowy, jak również neuronami lustrzanymi, odpowiadającymi za rozpoznawanie stanów emocjonalnych i stanu drugiej osoby. Udało się dostrzec także podobieństwa aktywności obszarów odpowiedzialnych za rozumienie znaczenia i kontekstu społecznego opowieści - przedklinku (precuneus), grzbietowo-bocznej korze przedczołowej (dorsolateral prefrontal cortex), korze oczodołowo-czołowej (orbitofrontal cortex) i przyśrodkowej korze przedczołowej (medial prefrontal cortex). Obszary aktywujące się u różnych odbiorców również były do siebie zbliżone, co oznacza, że ten sam komunikat jest podobnie przetwarzany przed wszystkich jego uczestników. Dla porównania sprawdzono reakcję badanych na nagranie w języku rosyjskim - podobieństwa u nadawcy i odbiorcy, jak również pomiędzy odbiorcami wystąpiły tylko na poziomie pierwotnej kory słuchowej, rozpoznającej dźwięki. Nie znaleziono również wielu podobieństw pomiędzy wzorcami aktywacji mózgu nadawcy innego komunikatu w języku angielskim i pierwotnego komunikatu u odbiorców.

Dostrzeżono również ciekawe zjawisko - w niektórych przypadkach, mózgi słuchaczy wyprzedzały mózgi nadawców w aktywowaniu tych samych obszarów. Przypuszczalnie, dawało to odbiorcom więcej czasu na przyswojenie sobie zawartości komunikatu, okazało się bowiem, że częściej działo się tak w wypadku pojawiania się słów łatwych do przewidzenia w danym kontekście - odbiorcy byli niejako niejako na bieżąco z wysłuchiwaną historią rekonstruując ją w swojej głowie i w rezultacie zdolni byli dokańczać myśli swoich rozmówców. I rzeczywiście, w następnym etapie okazali się lepszymi słuchaczami - badani których mózgi częściej wyprzedzały aktywność mózgu nadawcy lepiej radzili sobie z odtwarzaniem treści opowiedzianej historii.

Spotkanie dwóch światów widoczne na fMRI. Obszary mózgów badanych aktywne synchronicznie (żółty), z opóźnieniem (niebieski) i wyprzedzeniem u słuchacza (czerwony). Słuchacze śpieszą w obszarach odpowiedzialnych za rozumienie znaczenia i kontekstu społecznego opowieści.

grafika: DailyPic

Źródło:
Stephens, G., Silbert, L., & Hasson, U. (2010). Speaker-listener neural coupling underlies successful communication Proceedings of the National Academy of Sciences DOI: 10.1073/pnas.1008662107