zob. też: trzecim szympansem być
Ryzykowne zachowania dorastającej młodzieży (adolescentów) postrzegane jako młodzieńcze wybryki lub zwykła głupota są z punktu widzenia ewolucji adaptacją i na przykład u potencjalnych mężczyzn występują zwłaszcza wtedy, kiedy niesprzyjające warunki zmuszają nieszczęsnego samca walczącego o miejsce na rynku reprodukcyjnym do *uciekania się do drastycznych środków, groźnych dla osób postronnych. Poczyniliśmy spore postępy w badaniach nad mózgiem nastolatka i wiemy już co nieco o neurologicznych podstawach takich zachowań, wynikających po prostu z kolejnych, normatywnych, etapów rozwoju mózgu.
* * *
Mózgi dorastającej młodzieży są w nadzwyczajnym stopniu wrażliwe na sygnały nagrody. W szczególnym stopniu dotyczy to sygnałów występujących wtedy, gdy przytrafia się nam coś lepszego, niż się spodziewaliśmy. Jest to tzw. pozytywny błąd przewidywania, tudzież miłe zaskoczenie (na przykład wtedy, gdy wracasz do domu rozeźlony tym, iż wszyscy zapomnieli o Twoich urodzinach, by zastać tam przyjęcie urodzinowe lub gdy wylosujesz kartę wyjścia z więzienia) - sytuacja szczególnie nagradzająca. Odwrotną, i bardzo demotywującą, sytuacją jest negatywny błąd przewidywania, kiedy dostajemy mniej niż się spodziewaliśmy (gdy spodziewasz się, iż po powrocie do domu zostaniesz zaskoczony przez przyjęcie niespodziankę a nie zastajesz nikogo).
Badanie przeprowadzono na grupie 45 osób (18 dzieci 8-12, 16 nastolatkach 14-19 i 11 dorosłych 25-30). Pokazano im serię abstrakcyjnych kalejdoskopowych obrazów i poproszono o przypisanie ich do loga jednego z dwóch fikcyjnych college'ów. Poprawne odpowiedzi nagradzano małymi kwotami pieniężnymi (5-25 centów). Biorący udział w eksperymencie z biegiem czasu orientowali się, które obrazy przynależą do danego logo i uczyli się, że pewne są warte więcej niż inne. Był jednak haczyk. Zdarzało się, iż nagradzano błędne odpowiedzi i nie nagradzano prawdziwych.
Na podstawie matematycznego modelu opisującego zachowania w kolejnych etapach zadania ustalono, jakiej kwoty spodziewali się badani. Jednocześnie podglądano pracę ich mózgów na skanach funkcjonalnego rezonansu magnetycznego.
 |
| Obszary mózgu wykazujące większa aktywność w wypadku uzyskania pozytywnej informacji zwrotnej niż w wypadku negatywnej informacji zwrotnej - (a) dzieci, (b) nastolatki (c) dorośli. Szczególnie aktywne (po obu stronach mózgu) są obszary związane z układem nagrody, co właściwie nie zaskakuje. Wyobrażam sobie, iż mój mózg również rozświetliłby się na wieść o pozytywnym błędzie predykcji. Szczególnie zadowolone są m.in.: prążkowie brzuszne (ventral striatum), przyśrodkowa część kory przedczołowej (medial prefrontal cortex) i zakręt oczodołowo-czołowy (orbitofrontal gyrus). źródło grafiki: Nature Neuroscience |
Nie od dziś wiadomo, iż prążkowie brzuszne wykazuje wzmożoną aktywność kiedy rzeczywistość przechodzi nasze (niekoniecznie najśmielsze) oczekiwania - każdy z nas zna pewnie uczucie towarzyszące takim sytuacjom, nie zdając sobie jednak sprawy z odbywającej się w jego mózgu orgii dopaminowej która wywołuje ten stan. Dopamina jest jednym z podstawowych neuroprzekaźników sprawiających, że chce nam się i regulujących w ten sposób zachowanie, można więc pokusić się o stwierdzenie, iż poszukiwanie dopaminy jest sensem życia. Właśnie u adolescentów zaobserwowano szczególną aktywność obszaru prążkowia brzusznego. Możemy przypuszczać, iż z tego powodu uziemionemu nastolatkowi wydaje się, że warto jest zaryzykować wymknięcie się z domu nocą. W sytuacji rozważania potencjalnych korzyści i niebezpieczeństw, mózgi młodych skłonne są przypisywać większą wagę ewentualnym nagrodom jakie mogą z tego wyniknąć.
* * *
Kroplą w morzu problemów rodziców dorastającego dziecka jest jego trudność w przyjmowaniu wszystkich punktów widzenia nie spełniających kryterium bycia jego własnym. Winna jest prawdopodobnie wciąż rozwijająca się teoria umysłu nastolatka. Pojecie to oznacza zdolność naszego własnego umysłu,do zauważania w otoczeniu innych umysłów funkcjonujących w podobny sposób jak nasz, co pozwala nam snuć przypuszczenia na temat wiedzy i zachowania innych ludzi w otoczeniu. Teoria umysłu rozwija się wraz z wiekiem i dlatego dzieci poniżej czwartego roku zycia na ogół nie rozumieją, że Anna nie wie, gdzie jest piłka (choć one same o tym wiedzą). Osoby dotknięte syndromem Aspergera i autyzmem przejawiają nieprawidłowości w funkcjonowaniu teorii umysłu.
Trudności w funkcjonowaniu teorii umysłu mają także adolescenci, ze względu na wciąż trwający rozwój, wspomnianej już, przyśrodkowej części kory przedczołowej. Badania przeprowadzone przez Inoise Dumonthel pokazały, że te biologiczne uwarunkowania mają swoje przełożenie na zachowanie.
Przebadano grupę 177 osób płci żeńskiej w wieku 7-27 lat, podzielone na pięć grup - młodszych i starszych dzieci (7-10 i 10-11), młodszych i starszych nastolatek (11-14 i 14-17) i dorosłych (19-27). Zadanie obejmowało grę komputerową sprawdzającą rozumienie tego, co może wiedzieć drugą osoba o orientacji przedmiotów na półkach. Niektóre z fragmentów szafki miały tylną ścianę, inne nie. Badane osoby proszono o przyjęcie punktu widzenia mężczyzny patrzącego na półkę z przeciwnej strony i wykonywanie poleceń dotyczących przemieszczania obiektów.
 |
| Przykładowe zadanie. Badaną prosi się o przesunięcie "małej piłki" w lewo. Wiedząc, iż mężczyzna nie może widzieć dystraktora, nie powinniśmy mieć wątpliwości - należy przesunąć piłkę tenisową. Obok obrazek kontrolny. Źródło grafiki: New Scientist |
Badanie dotyczyło co prawda przyjmowania perspektywy przestrzennej drugiej osoby (dosłownego punktu widzenia), badacze wskazują jednak, iż jest to zadanie znacznie prostsze od pojmowania metaforycznego punktu widzenia i pojmowania wyższych procesów myślowych innych ludzi. Egocentryzm nastolatków okazuje się być zaskakująco zbliżony do dziecięcego, co stanowić może wskazówkę przy poszukiwaniu odpowiedzi na rodzicielskie pytanie "Co ty sobie myślałeś?!"
* * *
Trudna młodzież jest w głowie a wielkość ma znaczenie. Okres dojrzewania wiąże się z drastycznymi zmianami w organizmie dorastającego człowieka. Są one niejednokrotnie źródłem największej troski przyszłych dorosłych, co - w połączeniu z przetaczającymi się przez ich organizmy hormonalnymi kataklizmami - dokłada się do trudności jakie zaczynają dotykać także rodziców. Jednym z elementów tego rozwoju jest finalizowanie rozwoju mózgu. Tak, mózgi nastolatków nie są jeszcze rozwinięte w pełni i wsadzanie ich do więzienia w ramach polityki "zero tolerancji" jest złym pomysłem, gdyż nie mają oni pełnej kontroli nad.swoim zachowaniem, co jest naturalnym zjawiskiem w ich wieku (nie mają *jak my wszyscy zresztą).
Ciało migdałowate, fragment mózgu odpowiadający za emocjonalne aspekty naszego zachowania rozrasta się i zwiększa swoją aktywność, przyczyniając się do niestabilność emocjonalnej i impulsywności ludzi w tym wieku. Poskramianiem ciała migdałowatego zajmuje się kora przedczołowa, regulująca nasze uspołecznienie - kontrolująca nasze zachowania w zależności od okoliczności w jakich się znajdujemy (sprawia, np., że na ogół czujemy się skrępowani by głośno wyrażać naszą aprobatę dla faktu spotkania znajomego w bibliotece, choć najchętniej rzucilibyśmy mu się w ramiona). Odpowiada ona także za możliwość wyobrażania sobie konsekwencji swoich działań. Jak już się pewnie domyślasz, okres dojrzewania to także okres dojrzewania kory przedczołowej, w rezultacie nie jest ona wtedy w stanie wypełniać swoich zadań tak, jak powinna skutkiem czego dzisiejsza młodzież jest taka, jaka jest. W miarę wzrastania ku dorosłości, pojawia się większa ilość połączeń między tymi dwiema częściami mózgu i ciało migdałowate jest skuteczniej nadzorowane, co prowadzi do upragnionego przez otoczenie ustatkowania się nastolatka.
Badania przeprowadzone pod nadzorem N. Allena wskazały na potencjalną korelację pomiędzy wielkością ciała migdałowatego a sposobem w jakim ich posiadacze rozmawiają ze swoimi rodzicami. Badacze nagrali 137 nastolatków (11-14) płci obojga w czasie rozmów z rodzicami na różniące ich ważkie tematy światopoglądowe nieuchronnie prowadzące do kłótni - pora chodzenia do łóżka, odrabianie lekcji i używanie telefonów komórkowych. Oceniano agresywne zachowanie nastolatków w czasie rozmowy na podstawie wypowiadanych m.in. treści, tonu głosu i ekspresji mimicznej. Wykonano również neuroobrazowanie ich mózgów - oceniono objętość poszczególnych struktur w porównaniu z całkowitą objętością mózgu, co, trzeba przyznać, nie należy do najbardziej wyrafinowanych metod.
Badani mający tendencję do bardziej agresywnego wyklarowywania swojego punktu widzenia cechowali się relatywnie większymi ciałami migdałowatymi. Zaobserwowano także, że chłopcy z większą lewą częścią kory przedczołowej byli mniej reaktywni emocjonalnie - przypuszczalnie właśnie ta część odpowiada za trzymanie emocji na wodzy.
* * *
Nie od dziś wiadomo, że poskramianie nastolatków poprzez zakazy jest walką z wiatrakami i najlepszym wyjściem jest jakaś względnie bezpieczna forma skanalizowania ich skłonności, np. przez przysłowiowy sport. Warto zdać sobie sprawę, że bezmyślność młodych nie wynika z ich złośliwej natury a po prostu z natury... ludzkiej i ma swoje uzasadnienie zarówno rozwojowe i ewolucyjne.
Źródła:
Cohen, J., Asarnow, R., Sabb, F., Bilder, R., Bookheimer, S., Knowlton, B., & Poldrack, R. (2010). A unique adolescent response to reward prediction errors Nature Neuroscience, 13 (6), 669-671 DOI: 10.1038/nn.2558
Dumontheil, I., Apperly, I., & Blakemore, S. (2010). Online usage of theory of mind continues to develop in late adolescence Developmental Science, 13 (2), 331-338 DOI: 10.1111/j.1467-7687.2009.00888.x
Whittle S, Yap MB, Yücel M, Fornito A, Simmons JG, Barrett A, Sheeber L, & Allen NB (2008). Prefrontal and amygdala volumes are related to adolescents' affective behaviors during parent-adolescent interactions. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105 (9), 3652-7 PMID: 18299581
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
A co Ty o tym sądzisz?
Autor docenia komentarze podpisane. Jeśli nie posiadasz konta Google, najwygodniej będzie Ci użyć opcji Nazwa/adres URL, przy czym tego drugiego nie musisz wpisywać.