osoby nie-ludzkie

Wyobraź sobie taki wypis z przewodnika po Drodze Mlecznej:

Ziemia (Terra) ⊕:
układ: Sol
średnia odległość od gwiazdy: 149 597 890
rok gwiazdowy: 365,256 dni
atmosfera: azot (70%), tlen (20%), inne
występujące rasy: Ludzie (Homo sapiens sapiens), Delfiny (Delphinidae), Szympansy (Homo troglodytes*)

Prawdopodobnie żyją na Twojej planecie osoby nie należące do Twojego gatunku i być może nadszedł wreszcie czas przyjąć to wiadomości.

If chimpanzees have consciousness, if they are capable of abstractions, do they not have what until now has been described as “human rights”? How smart does a chimpanzee have to be before killing him constitutes murder? What further properties must he show before religious missionaries must consider him worthy of attempts at conversion?

Carl Sagan, Dragons of Eden, wyd. polskie Rajskie smoki

* * *

Wszyscy słyszeliśmy o inteligencji wielkich małp. Próbujemy się nawet z nimi komunikować, szympansy korzystają z narzędzi, istnieją przesłanki wskazujące na to, iż potrafią one planować na przyszłość. To jednak nie koniec. Inteligencja delfinów od dawien dawna wzbudza emocje. Niedawne badania pozwalają przypuszczać, iż są one drugimi najinteligentniejszymi zwierzętami na Ziemi, za ludźmi i przed innymi naczelnymi.

Przede wszystkim, Delfiny mają duże mózgi, w niektórych przypadkach nawet większe od naszych. Sama ich bezwzględna wielkość nie mówi nam jeszcze zbyt wiele, choćby słoń ma mózg większy od naszego (a największy mózg należy do kaszalota) - to, co ma znaczenie, to relatywna wielkość mózgu, EQ, czyli współczynnik encefalizacji (Wiki, en.Wiki). Największy należy do człowieka (nasze EQ=7,44), wielkie małpy pozostają daleko w tyle - dla szympansa EQ=2,49. Podium nie należy jednak do nich - dla orki EQ=2,57 a dla delfina EQ=5,31. Dodatkowo, delfini mózg jest w wysokim stopniu pofałdowany, co w wypadku ludzi wiązane jest z naszą inteligencją. Warto zauważyć, iż jest to swego rodzaju ewenement a nasze linie ewolucyjne rozdzieliły się dawno temu.

Mózg delfina ma bardzo rozwiniętą i złożoną korę nową, część mózgu która prawdopodobnie zadecydowała o naszym sukcesie. Odpowiada ona za rozwiązywanie problemów, samoświadomość i kilka innych przydatnych umiejętności odpowiadających za to co ludzkie (co nie jest nam obce). Czaszka tych stworzeń skrywa także neurony Von Economo, typ komórek nerwowych przez jakiś czas uważanych za unikalne dla rodzaju ludzkiego, potem dla naczelnych, teraz odnalezionych również w mózgach waleni i słoni (prawdopodobnie koniecznych dla dużych mózgów). Przypuszczalnie odpowiadają one za odczuwanie emocji, orientowanie się w interakcjach społecznych i teorię umysłu - zdolność, do uświadamiania sobie, iż inni także myślą (ludzkie dzieci przez długi czas tego nie potrafią).

Delfiny są w wysokim stopniu świadome swojego istnienia - wiedzą, że żyją - i, podobnie jak szympansy, zdają test z rozpoznawaniem siebie w lustrze (a niektórym z nas nie udaje się to np. po ciężkiej nocy) i chętnie lubią w nim oglądać różne części swojego ciała. Okazuje się także, iż delfiny przejawiają coś, co moglibyśmy określić mianem osobowości i przejawiają zachowania samosterowne - możliwe, że podobnie jak my mają poczucie wolnej woli. Są również w stanie nauczyć się prostego języka symboli (a może to my powinniśmy próbować uczyć się języka delfiniego?). Są kreatywne i wielką przyjemność sprawia im rozwiązywanie problemów z którymi mają do czynienia po raz pierwszy - ludzie rozwiązują je w podobnym czasie. Uwielbiają zabawę, same wypuszczają w tym celu pęcherzyki powietrza i wytwarzają zawirowania wody.

Delfinia inteligencja społeczna przewyższa małpią. Złożoność ich zachowań stadnych bywa przedmiotem wielu opowieści, ich grupowe polowania odbywają się zaś z wojskową precyzją. Znany jest nawet udokumentowany przypadek, gdy Delfiny próbowały pomóc wielorybom wyrzuconym na brzeg. Delfiny mają swoją kulturę - uczą się od siebie nawzajem różnych sposobów wykonywania czynności, nie tylko koniecznych do przetrwania, ale także sprawiających im przyjemność. Znana jest historia uratowanej samicy delfina, którą w czasie trzech tygodni spędzonych w niewoli nauczono akrobacji tailwalking; krótko po jej wypuszczeniu zaobserwowano żyjące na wolności młode Delfiny bawiące się w podobny sposób. Zaobserwowano także osobniki wykorzystujące wyłowione gąbki do ochrony dzioba przed pokaleczeniem w czasie przeszukiwania dna oceanicznego.

o tym, jak delfiny tworzą dźwiękowe reprezentacje świata - "widzą" świat przy pomocy echolokacji

* * *

Określenie prawa człowieka powinno stać się częścią pojęcia o szerszym zakresie - prawa istoty świadomej swojego istnienia (długie nazwy nie mają w zwyczaju się przyjmować, proponuję skrót do praw istoty świadomej). Należałoby się poważnie zastanowić, czy mamy prawo decydować o ich losie dla naszych własnych korzyści. 

W wypadku Delfinów, zabieramy je z naturalnego środowiska, gdzie do swojej dyspozycji mają kawałek oceanu o powierzchni 100 km2 i wciskamy je do oceanariów stanowiących maleńki ułamek tego obszaru, dla naszej rozrywki. Wykorzystujemy je w pozbawionej naukowych podstaw terapii, najprawdopodobniej ze względu na to, iż wydają nam się "takie sympatyczne", nie zważając na to, iż może to być potencjalnie niebezpieczne dla ich psychiki. Urządzamy doroczne rzezie tych istot dla godnych pożałowania powodów. Co więcej, ich mięso trafia na nasze talerze. Setki giną przez przypadek, w czasie połowów ryb.
Oh, the humanity.

Nasza moralność, jeśli rzeczywiście miałaby coś znaczyć, powinna uwzględnić także inne osoby, z którymi dzielimy tę planetę - nasz gatunek nie jest w żaden sposób uprzywilejowany wobec innych istnień. Prawdopodobnie wiele czasu minie, nim wreszcie uznamy ich nienaruszalne prawo do życia równoważne z naszym.

A jeszcze więcej, nim uświadomimy sobie, że nic tutaj nie jest nasze na wyłączność.


*- nazwa proponowana, nie obowiązuje

źródła:

Is a Dolphin a Person?, ScieneNOW

Dolphins: Second-Smartest Animals?, Discovery News

Scientists say dolphins should be treated as 'non-human persons', Times Online

(zwróć uwagę na przejście od pytania do stwierdzenia w artykule w Timesa)

grafika: jurvetson